کشور آلمان به عنوان یکی از کشورهای توسعه‌یافته دنیا و اروپا، سالیانه دانشجویان متعددی را به دانشگاه‌های خود جذب می‌کند. به نظر شما چه دلیلی پشت این اتفاق نهفته است؟ این کشور با تحصیلات عالی سطح بالا و با رشته‌های متنوع در کنار سایر ویژگی‌های جذاب خود برای دانشجویان بین‌المللی و حتی آلمانی، باعث می‌شود روز به روز شهرت آلمان در حوزه تحصیلات عالی افزایش یابد. در این متن از صفر تا صد تحصیلات عالی در آلمان را با هم بررسی می‌کنیم.

تمرکز روی نوآوری، به عنوان یکی از عوامل جذب دانشجویان به آلمان

اغلب دانشگاه و موسسات آموزش عالی در آلمان تمرکز ویژه‌ای روی نوآوری، خلاقیت و تحقیق و توسعه دارند. به عنوان تایید این ادعا باید به ۸۰ جایزه نوبل آلمان اشاره کنیم.

شبکه‌های همکاری قوی، عامل جذاب دیگر برای دانشجویان

دریافت پذیرش از یکی از دانشگاه‌های آلمانی معمولا به معنی گسترش روابط بین‌المللی و دریافت موقعیت‌های بسیار جذاب علمی است. دانشگاه‌های آلمان با موسسات آموزشی و علمی بسیاری در دنیا ارتباط دارند. این موضوع باعث می‌شوند دانشگاه‌های آلمانی توانایی ارائه دوره‌‌های بین‌المللی و دوره‌های علمی دوگانه (dual degree programmes) را داشته باشند. همه این برنامه‌ها و موقعیت‌ها باعث می‌شود سطح علمی دانشجویان روز به روز گسترده‌تر شده و روابط آن‌ها در سطح بین‌الملل بیشتر و بیشتر شود.

برنامه‌های درسی بین‌المللی، افزاینده علاقه دانشجویان نسبت به آلمان

آلمان یکی از کشورهایی است که در مقیاس بسیار گسترده، به دانشجویان بین‌المللی بها می‌دهد و دوره‌های آموزشی بین‌المللی را در سطوح مختلف علمی در اختیار آن‌ها می‌گذارد. جالب است بدانید که حدود ۱۲ درصد کل دانشجویان شاغل در دانشگاه‌های آلمانی را دانشجویان بین‌المللی تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، دانشجویانی که در آلمان مشغول تحصیل هستند، به راحتی می‌توانند برای دوران خاصی در کشوری به جز آلمان نیز مشغول تحصیل شوند. به عنوان مثال، دانشجویان مقطع فوق لیسانس می‌توانند با شرکت در دوره‌هایی خاص، یک یا چند ترم را در کشوری به جز آلمان سپری کنند.

سنت‌های جذاب آلمانی، جذبه‌ای برای زندگی دانشجویان در آلمان

سنن آلمانی جذبه‌ خاصی برای دانشجویان دارند. با اینکه دانشگاه‌های از جدیدترین متدهای دنیا برای تعلیم دانشجویان استفاده می‌کنند، سنن قدیمی آلمانی نیز جایگاه ویژه‌ای برای آلمان و آلمانی‌ها دارد. به عنوان مثال، قدیمی‌ترین دانشگاه آلمانی که در شهر هایدلبرگ (Heidelberg) قرار دارد، از سال ۱۳۸۶ میلادی مشغول تعلیم دانشجویان است.

قوانین تحصیلات عالی در آلمان

قوانین تحصیلات عالی در آلمان به شکل کلی برای آلمان وضع نشده است. به عبارت ساده‌تر، هر ایالت آلمان، قوانین مربوط به شرایط خود را برای دانشگاه‌های خود در نظر می‌گیرد و ممکن این قوانین برای ایالت برلین با قوانین ایالت بایرن متفاوت باشند.

در کنار این موضوع، دست دانشگاه‌های آلمانی برای وضع قوانین اختصاصی خود باز است. به عبارت دیگر، هر دانشگاهی می‌تواند به عنوان مثال، شرایط پذیرش دانشجویانش را خودش تعیین کند. به همین دلیل هم هست که پیشنهاد ما، قبل از هر اقدامی برای دانشگاه‌های آلمانی، مطالعه شرایط دانشگاه‌های مختلف است.

انواع مختلف دانشگاه در آلمان

در حالت کلی، ۳ نوع دانشگاه مختلف در آلمان وجود دارند:

دانشگاه‌های آکادمیک یا Üniversität

دانشگاه‌های علوم کاربردی یا Fachhochschule

کالج‌های موسیقی و هنر یا Hochschulen von Kunst und Musik

دانشگاه‌های آکادمیک

این دانشگاه‌ها برای ما ایرانی‌ها بسیار آشنا هستند. دانشگاه‌های آکادمیک جایی هستند که مباحث تئوری بیشتر مورد بحث قرار می‌گیرند و شباهت بسیاری به دانشگاه‌های موجود در ایران دارند. با این تفاوت که سطح علمی آن‌ها بسیار بالاتر و جایگاه آن‌ها در رده‌بندی سالیانه بسیار بهتر است. در این دانشگاه‌ها تمام مقاطع تحصیلی شامل لیسانس (Bachelor)، فوق لیسانس (Master) و دکتری (PhD) ارائه می‌شود.

دانشگاه‌های علوم کاربردی

دانشگاه‌های علوم کاربردی دانشگاه‌هایی بسیار مناسب برای ورود به بازار کار بعد از اتمام تحصیلات هستند. در این دانشگاه‌ها در کنار مباحث تئوری، مباحث عملی نیز جایگاه بسیار ویژه‌ای دارند که می‌توانند برای بازار کار بسیار مناسب باشند. دانشگاه‌های علمی کاربردی مباحث و رشته‌هایی مانند تجارت، تکنولوژی، علوم اجتماعی و حتی پزشکی را برای علاقمندان عرضه می‌کنند.

نکته مثبتی که این دانشگاه‌ها در مقایسه با سایر دانشگاه‌های آلمانی دارند در ترم‌ عملی یا Praxissemester است. ترم عملی یا در بعضی از شرایط ترم‌های عملی، ترم‌هایی هستند که در آن‌ها دانشجو موظف است در شرکت‌های همکار دانشگاهش شروع به فعالیت نماید. این موقعیت شرایط بسیار مطلوبی را برای یادگیری مباحث مورد نیاز بازار کار فراهم می‌کند. همچنین، دانشجویان این دانشگاه‌ها، با ترم‌های عملی خود می‌توانند ارتباطات خود را در بازار کار گسترش دهند و شرایط بهینه‌تری را برای خود به ارمغان بیاورند.

لازم به ذکر است که در اغلب دانشگاه‌های علوم کاربردی، امکان ادامه تحصیل در مقطع دکتری وجود ندارد. در چنین دانشگاه‌هایی فقط مقاطع لیسانس و فوق لیسانس ارائه می‌شوند. البته این موضوع به این معنی نیست که در هیچ کدام از این دانشگاه‌ها مقاطع دکتری ارائه نمی‌شوند.

برای بررسی تفاوت‌های دانشگاه‌های علوم کاربردی و دانشگاه‌های آکادمیک به متن هوخشوله یا یونیورسیتی مراجعه کنید.

کالج‌های موسیقی و هنر

کالج‌های موسیقی و هنر برای آن دسته از افرادی طراحی شده‌اند که می‌خواهند در آینده تبدیل به هنرمندان و موسیقیدانان با درجه علمی بسیار بالایی بشوند. برخی از این کالج‌ها طیف وسیعی از موضوعات هنری و موسیقیایی را پوشش می‌دهند. در حالی‌که بسیاری دیگر از این کالج‌ها، در رشته‌های اختصاصی‌تر و جزئی‌تر متمرکز شده‌اند.

دانشگاه‌های دولتی و دانشگاه‌های خصوصی، کدام گزینه انتخاب بهتری است؟

منبع مالی بسیاری از دانشگاه‌های آلمانی توسط مدیران ایالتی تامین می‌شود. این دانشگاه‌ها معمولا سطح علمی بالایی دارند و هزینه‌ای نیز از دانشجویانشان در قبال تحصیل دریافت نمی‌کنند. حدود ۹۰ درصد دانشجویان آلمانی در دانشگاه‌های ایالتی (یا به عبارتی دانشگاه‌های دولتی) مشغول تحصیل هستند. این در حالی است که تنها ۵ درصد از دانشجویان شاغل در آلمان در دانشگاه‌های خصوصی مشغول تحصیل علم می‌باشند.

در کشور آلمان، نزدیک به ۱۲۰ دانشگاه و موسسه خصوصی وجود داردکه اغلب آن‌ها نیز در بین دانشگاه‌های علوم کاربردی دسته‌بندی می‌شوند. بیشتر این دانشگاه‌ها نیز رایگان نیستند و برای تحصیل در آن‌ها، دانشجویان نیازمند پرداخت هزینه هستند. البته این موضوع به این معنی نیست که هر دانشگاه علوم کاربردی دانشگاهی خصوصی و غیر رایگان است. دانشگاه‌هایی که علوم کاربردی هستند و در عین حال دولتی و رایگان هستند در آلمان بسیار زیاد است.

هر دو نوع دانشگاه‌های دولتی و خصوصی آلمان، سطح علمی بسیار بالایی دارند و رشته‌های گسترده‌ای را در مقابل دانشجویان قرار می‌دهند. البته باید به خاطر داشته باشید که اغلب دانشگاه‌های دولتی آلمانی رایگان هستند و اغلب دانشگاه‌های خصوصی نیز، غیر رایگان. با در نظر گرفتن این تفاوت و تفاوت در رشته‌ها ارائه‌شده در این دانشگاه‌ها، دانشجویان می‌توانند بهترین گزینه برای خود را انتخاب نمایند.

تفاوت دیگری که دانشگاه‌های خصوصی با دانشگاه‌های دولتی دارند در میزان اهمیت حضور در کلاس است. اغلب دانشگاه‌های دولتی در آلمان روی حضور در کلاس حساسیت زیادی به خرج نمی‌دهند. این دانشجو است که باید تصمیم بگیرد چگونه وقت خود را برای حضور در کلاس یا امتحان مدیریت نماید.

این دانشجو است که در نهایت تصمیم‌گیرنده ثبت‌نام خود برای امتحان دروس خود است. به عبارت دیگر، انتخاب درسی خاص، به معنی لزوم شرکت در امتحان آن درس نیست. دانشجو می‌تواند با وجود انتخاب یک درس خاص، در امتحان آن درس ثبت‌نام نکرده و در نهایت در امتحان آن درس شرکت نکند. باید در نظر داشت که شمار دروس ارائه‌شده در دانشگاه‌های دولتی بسیار گسترده هستند. این دروس گسترده پیش‌نیازهای متفاوت و نیازمندی‌های متفاوتی نیز دارند. بنابراین انتخاب برای دانشجویان بسیار دلچسب و راحت خواهد بود.

ثبت‌نام برای امتحان‌ها در دانشگاه‌های آلمانی تا تاریخی خاص ممکن است و پس از آن تاریخ فرآیند ثبت‌نام در امتحان غیرممکن خواهد بود.

در نقطه مقابل، دانشگاه‌های خصوصی قرار دارند که در بیشتر حالات، تقویمی با دروس ثابت برای دانشجویان ارائه می‌دهند. در چنین حالتی، دانشجو در حالات کمی قادر به انتخاب درس مورد علاقه خود خواهد بود. علاوه بر آن، در اغلب دانشگاه‌های خصوصی، ساعات معینی از حضور در کلاس برای دریافت نمره قبولی در دروس لازم و ضروری است.

در دانشگاه‌های خصوصی، معمولا طول دوران تحصیل در مقایسه با دانشگاه‌های ایالتی و دولتی کوتاه‌تر است. فقط در شرایط خاصی و در دانشگاه‌های انگشت‌شماری می‌توان این دوران را مقداری طولانی‌تر کرد. در صورتی که دانشجو در درسی، موفق به کسب نمره قبولی نشود، باید هزینه‌های اضافی را برای گذراندن مجدد آن درس پرداخت نماید.

در هر دو نوع از دانشگاه‌های خصوصی و دولتی آلمان، دانشجویان باید با نظم و برنامه زمانبندی‌شده خاصی جلو بروند و از هر فرصتی برای یادگیری دروس خود استفاده کنند. در غیر اینصورت، موفق به دریافت نمره قبولی نخواهند شد!

هزینه‌های تحصیل در آلمان، مسئله‌ای جدی برای دانشجویان

یکی از مباحثی که علاقمندی دانشجویان را به تحصیل در آلمان افزایش می‌دهد، رایگان بودن دانشگاه‌هایش است. بله درست متوجه شدید، رایگان! اغلب دانشگاه‌های دولتی دوره‌ها و رشته‌های تحصیلی خود را به طور رایگان برای دانشجویان عرضه می‌کنند.

البته این موضوع به این معنی نیست که هیچ هزینه‌ای از دانشجو دریافت نمی‌شود. بلکه این ادعا به این معنی است که تنها برای تحصیل هیچ هزینه‌ای از دانشجو دریافت نمی‌شود. در چنین دانشگاه‌هایی مبلغی جزئی در حدود ۳۰۰ یورو (که در ایالت‌های مختلف، این مبلغ گاهی بیشتر و گاهی کمتر می‌شود) برای سایر هزینه‌های دانشجو دریافت می‌شود. این مبلغ در حالت کلی برای Semesterticket یا بلیط ترم دریافت می‌شود.

این بلیط موقعیت بسیار جذابی برای دانشجو فراهم می‌کند. دانشجو با در پرداخت آن مبلغ جزئی بلیط ترم را دریافت می‌کند و در کل ایالت دانشگاهش می‌تواند به‌طور رایگان از وسایل حمل‌ونقل استفاده کند. با استفاده از بلیط ترم، تمام وسایل نقلیه در آن ایالت، به جز قطارهای پر سرعت و هواپیما، برای دانشجوی فوق‌الذکر رایگان می‌شود. به عبارت دیگر، دانشجو می‌تواند در ایالت دانشگاهش به‌طور رایگان مسافرت کند. همه این شرایط برای تمام دانشجویان دانشگاه‌های دولتی وجود دارند و هیچ مقطعی و هیچ رشته‌ای از آن مستثنا نیست.

با وجود اینکه گفتیم اغلب دانشگاه‌های دولتی دانشگاهیی رایگان هستند، در بین دانشگاه‌های دولتی، دانشگاه‌هایی نیز وجود دارند که دانشجویانش مجبور به پرداخت مبلغی نزدیک به ۱۰۰۰۰ یورو برای هر ترم هستند. چنین شرایطی معمولا برای مقطع مستر پیش می‌آید.

در نهایت باید بگوییم اگر تصمیم دارید در دانشگاهی خصوصی تحصیل کنید، باید خود را برای پرداخت هزینه‌های نسبتا زیاد آماده کنید.

چگونه خود را به دانشگاه‌های آلمانی برسانیم؟

پس از بررسی شرایط دانشگاه‌های آلمانی و انواع آن‌ها، نوبت به چگونگی ورود به آن‌ها می‌رسد. دانشگاه‌های آلمانی مانند دانشگاه‌های سرتاسر دنیا، نیازمندی‌های اختصاصی برای هر مقطع و هر رشته دارند. بنابراین بهتر است قبل از هر کاری، وب‌سایت دانشگاه مدنظر خود را به طور کامل بررسی کنید. البته به طور کلی مدارکی وجود دارند که تقریبا برای هر دانشگاهی یکسان هستند. به عنوان مثال، اگر قصد دریافت پذیرش در مقطع مستر یا فوق لیسانس را دارید، نیاز به ارائه مدرک لیسانس، مدرک زبان (آلمانی یا انگلیسی)، انگیزه‌نامه، رزومه، ۱ الی ۳ توصیه‌نامه و در بعضی از شرایط، گواهی قبولی کنکور دارید.

در نهایت، برای اطلاع از لیست کامل و دقیق مدارک برای رشته و مقطعی خاص، توصیه ما، بررسی وب‌سایت دانشگاه مدنظرتان است.

مقطع لیسانس در آلمان

با تحصیل در دانشگاه‌های آلمان، نخستین مدرکی که دانشجویان به دست می‌آورند مدرک لیسانس است. این مقطع از ۶ الی ۸ ترم تحصیلی تشکیل می‌شود و معمولا تا ۴ سال به طول می‌انجامد.

لیسانس هنر (B.A.)، لیسانس علوم (B.Sc.) و لیسانس مهندسی (B.Eng.) گزینه‌های پیش روی متقضایان تحصیل در مقطع لیسانس در آلمان هستند. پس از اتمام این تحصیلات، دانشجو می‌تواند وارد باز کار شود. البته برخی از دانشجویان نیز ادامه تحصیل در مقطع فوق لیسانس را ترجیح می‌دهند. با مدرک لیسانس، در آلمان یا سایر کشورهای اروپایی امکان اخذ شغل ابتدایی با حقوق متوسط وجود دارد ولی اگر دانشجویان شرایط کاری بهتری را برای خود در نظر دارند، بهتر است سراغ مقطع فوق لیسانس بروند. با مدرک فوق لیسانس، علاوه بر بهبود شرایط کاری، شانس فرد برای پیدا‌کردن شغل مناسب نیز بالاتر می‌رود.

مقطع فوق لیسانس در آلمان

مقطع پس از لیسانس، مقطع فوق لیسانس است. حین تحصیل در این مقطع، دانش فرد در حوزه مورد نظر خود عمیق‌تر می‌شود و به عبارت دقیق‌تر، او به فردی کارآمدتر در حوزه خود تبدیل می‌شود. در واقع برای بیشتر موقعیت‌های شغلی در حوزه‌های مهندسی، تجارت و حسابداری، داشتن مدرک فوق لیسانس یک الزام به حساب می‌آید.

دقیقا مانند مقطع لیسانس، سه گزینه برای انتخاب در مقطع فوق لیسانس وجود دارند: فوق لیسانس هنر (M.A.)، فوق لیسانس علوم (M.Sc.) و فوق لیسانس مهندسی (M.Eng.). این مقطع نیز ۳ الی ۴ ترم به طور معمول در آلمان در نظر گرفته می‌شود و تا ۲ سال به طور می‌انجامد.

در انتهای مقطع فوق لیسانس، دو حالت پیش می‌آید. حالت اول زمانی است که مقطع فوق لیسانس دارای پایان‌نامه است و حالت دوم مقطع فوق لیسانس بدون پایان‌نامه است. در حالت اول دانشجو نیازمند ارائه پایان‌نامه خود است. ولی در حالت دوم، چنین چیزی اتفاق نمی‌افتد.

مقطع دکتری در آلمان

آلمان یکی از مشهورترین و جذاب‌ترین کشورها برای علاقمند به تحصیل در مقطع دکتری است. این مقطع حتی عمیق‌تر از فوق لیسانس است و نیازمند متخصصین واحد شرایط در حوزه‌های کاری مختلف دارد. مقطع دکتری بیشتر به صورت تحقیقات پیش می‌رود و ۲ الی ۵ سال طول می‌کشد. پس از اتمام دوره دکتری، دانشجو باید پایان‌نامه دکتری خود را بنویسد و آن را ارائه دهد و از آن دفاع کند. این پایان‌نامه معمولا در بر دارنده اطلاعات و نتایج تحقیقات انجام‌یافته توسط دانشجو در طول دوران دکتری است.

ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که انواع مختلف مقاطع دکتری در کشور آلمان ارائه می‌شوند. اگر دانشجو علاقمند به روش‌های سنتی و قدیمی است، باید سرپرست (Supervisor) برای خود پیدا کند تا از تحقیقاتش در آلمان پشتیبانی نماید. پس از یافتن چنین فرد و استادی، دانشجو می‌تواند با استناد به آنچه که با استادش توافق کرده است، شروع به کار و تحقیقات کند. این تحقیقات و در کل مقطع دکتری معمولا به عنوان یک شغل در نظر گرفته می‌شود و دانشحو مورد نظر، در قبال کاری که انجام می‌دهد، حقوق دریافت می‌کند.

علاوه بر روش سنتی، مقطع دکتری ساخت‌یافته نیز در آلمان قابل اتخاذ است. در چنین روشی نیز محقق و دانشجو گروهی از سرپرست‌ها را در کنار خود دارد که از محقق و حوزه تحقیق وی پشتیبانی می‌کنند. این روش نیز معمولا ۳ سال طول می‌کشد و در نهایت مقطع دکتری به اتمام می‌رسد.

تقویم تحصیلی آلمان

تقویم تحصیلی در دانشگاه‌های آلمان از دو ترم تشکیل یافته است: ترم تابستان و ترم زمستان. ترم تابستان از ماه آوریل شروع شده و تا ماه سپتامبر ادامه می‌یابد. مدت ترم زمستان نیز بین ماه‌های اکتبر تا مارچ می‌باشد. البته به خاطر داشته باشید که این ماه‌ها و دوره‌ها ثابت نیستند و می‌توانند به طور جزئی از دانشگاهی به دانشگاه دیگر متغیر باشند.

به طور کلی می‌شود گفت که در دانشگاه‌های علوم کاربردی ترم زمستان از ماه سپتامبر و ترم تابستان از ماه مارچ شروع می‌شوند.

هر ترم در آلمان به دوران ۶ ماهه گفته می‌شود که شامل تعطیلات، دوران امتحانات و کارآموزی است. بنابراین، در واقع مدت زمان هر ترم که دانشجو در آن به گذراندن کلاس‌ها و کسب علم می‌پردازد چیزی کمتر از ۶ ترم است. البته بعضی از دانشگاه‌های خصوصی نیز ترجیح می‌دهند سال تحصیلی خود را به جای ۲ ترم، به ۳ ترم تقسیم کنند. در این حالت، سال تحصیلی شامل ۳ بلوک خواهد بود.